पाव पताल परे गये नीकसि Sundardas ke Savaiyya
पाव पताल परे गये नीकसि सीख गयौ असमान अघेरौ।
हाथ दशौं दिशि कौं पसरै पुनि पेट भरे न समुद्र सुमेरौ॥
तीनहुँ लोक लिये मुख भीतर आंखिहु कान बधे चहुँ फेरौ।
सुंदर देह धर्यौ अति दीरघ हे तृष्णा कहूँ छेह न तेरौ॥
paav pataal pare gaye niikasi siikh gayau asmaan agherau।
haath dashau.n dishi kau.n pasrai puni peT bhare n samudr sumerau||
tiinahu.n lok liye mukh bhiitar aa.nkhihu kaan badhe chahu.n pherau।
su.ndar deh dharyau ati diiragh he trish.na.a kahuu.n chheh n terau||
paav pataal pare gaye niikasi siikh gayau asmaan agherau।
haath dashau.n dishi kau.n pasrai puni peT bhare n samudr sumerau||
tiinahu.n lok liye mukh bhiitar aa.nkhihu kaan badhe chahu.n pherau।
su.ndar deh dharyau ati diiragh he trish.na.a kahuu.n chheh n terau||
तीनहुं लोक अहार कियौ Sundardas ke Savaiyya
तीनहुं लोक अहार कियौ फिरि सात समुद्र पियौ सब पानी।
और जहाँ-तहाँ ताकत डोलत काढत आंखि डरावत प्रानी॥
दांत दिखावत जीभ हलावत याहि तें मैं यह डायनि जानी।
सुंदर खात भये कितने दिन हे तृष्णा अजहूं न अघानी॥
tiinahu.n lok ahaar kiyau phiri saat samudr piyau sab paanii।
aur jahaa.n-tahaa.n taakat Dolat kaaDhat aa.nkhi Daraavat praanii||
daa.nt dikhaavat jiibh halaavat yaahi te.n mai.n yah Daayani jaanii।
su.ndar khaat bhaye kitne din he trish.na.a ajhuu.n n aghaanii||
tiinahu.n lok ahaar kiyau phiri saat samudr piyau sab paanii।
aur jahaa.n-tahaa.n taakat Dolat kaaDhat aa.nkhi Daraavat praanii||
daa.nt dikhaavat jiibh halaavat yaahi te.n mai.n yah Daayani jaanii।
su.ndar khaat bhaye kitne din he trish.na.a ajhuu.n n aghaanii||
प्रेत भयौ कि पिशाच भयौ Sundardas ke Savaiyya
प्रेत भयौ कि पिशाच भयौ कि निशाचर सौ जित ही तित डोलै।
तूं अपनी सुधि भूलि गयौ मुख तैं कछु और की औरई बोलै॥
सोइ उपाइ करै जु मरै पचि बंधन तौ कबहूँ नहि खोलै।
सुंदर जा तन मैं हरि पावत सो तन नाश कियौ मति भोलै॥
pret bhayau ki pishaach bhayau ki nishaachar sau jit hii tit Dolai।
tuu.n apnii sudhi bhuuli gayau mukh tai.n kachhu aur kii aura.ii bolai||
so.i upaa.i karai ju marai pachi ba.ndhan tau kabhuu.n nahi kholai।
su.ndar ja tan mai.n hari paavat so tan naash kiyau mati bholai||
pret bhayau ki pishaach bhayau ki nishaachar sau jit hii tit Dolai।
tuu.n apnii sudhi bhuuli gayau mukh tai.n kachhu aur kii aura.ii bolai||
so.i upaa.i karai ju marai pachi ba.ndhan tau kabhuu.n nahi kholai।
su.ndar ja tan mai.n hari paavat so tan naash kiyau mati bholai||
कोउ बिभूति जटा नख धारि Sundardas ke Savaiyya
कोउ बिभूति जटा नख धारि कहैं यह भेष हमारौ हि आदू।
कोउक कांन फराइ फिरै पुनि कोउक सींग बजावत नादू॥
कोउक केश लुचाइ करै ब्रत कोउक जंगम कै शिव बादू।
ये सब भूलि परै जित ही तित सुंदर कै उर है गुरु दादू॥
ko.u bibhuuti jaTa nakh dhaari kahai.n yah bhesh hamaarau hi aaduu।
ko.uk kaa.nn pharaa.i phirai puni ko.uk sii.ng bajaavat naaduu||
ko.uk kesh luchaa.i karai brat ko.uk ja.ngam kai shiv baaduu।
ye sab bhuuli parai jit hii tit su.ndar kai ur hai guru daaduu||
ko.u bibhuuti jaTa nakh dhaari kahai.n yah bhesh hamaarau hi aaduu।
ko.uk kaa.nn pharaa.i phirai puni ko.uk sii.ng bajaavat naaduu||
ko.uk kesh luchaa.i karai brat ko.uk ja.ngam kai shiv baaduu।
ye sab bhuuli parai jit hii tit su.ndar kai ur hai guru daaduu||
ये मेरे देश बिलाइति हैं गज Sundardas ke Savaiyya
ये मेरे देश बिलाइति हैं गज ये मेरे मंदिर या मेरी थाती।
ये मेरे मात पिता पुनि बंधव ये मेरे पूत सु ये मेरे नाती॥
ये मेरि कामिनि केलि करैं नित ये मेरे सेवक हैं दिन राती।
सुंदर वैसैहिं छाडि गयौ सब तेल जयौ रु बुझी जब बाती॥
ye mere desh bilaa.iti hai.n gaj ye mere ma.ndir ya merii thaatii।
ye mere maat pita puni ba.ndhav ye mere puut su ye mere naatii||
ye meri kaamini keli karai.n nit ye mere sevak hai.n din raatii।
su.ndar vaisaihi.n chhaaDi gayau sab tel jayau ru bujhii jab baatii||
ye mere desh bilaa.iti hai.n gaj ye mere ma.ndir ya merii thaatii।
ye mere maat pita puni ba.ndhav ye mere puut su ye mere naatii||
ye meri kaamini keli karai.n nit ye mere sevak hai.n din raatii।
su.ndar vaisaihi.n chhaaDi gayau sab tel jayau ru bujhii jab baatii||
संत सदा उपदेश बतावत Sundardas ke Savaiyya
संत सदा उपदेश बतावत केश सबै सिर सेत भये हैं।
तूं ममता अजहूं नहिं छाडत मौति हू आइ संदेश दये हैं॥
आज कि काल्हि चलै उठि मूरख तेरे हि देखत केते गये हैं।
सुंदर क्यौं नहिं राम संभारत या जग मैं कहि कौन रहे हैं॥
sa.nt sada updesh bataavat kesh sabai sir set bhaye hai.n।
tuu.n mamta ajhuu.n nahi.n chhaaDat mauti huu aa.i sa.ndesh daye hai.n||
aaj ki kaalhi chalai uThi muurakh tere hi dekhat kete gaye hai.n।
su.ndar kyau.n nahi.n raam sa.mbhaarat ya jag mai.n kahi kaun rahe hai.n||
sa.nt sada updesh bataavat kesh sabai sir set bhaye hai.n।
tuu.n mamta ajhuu.n nahi.n chhaaDat mauti huu aa.i sa.ndesh daye hai.n||
aaj ki kaalhi chalai uThi muurakh tere hi dekhat kete gaye hai.n।
su.ndar kyau.n nahi.n raam sa.mbhaarat ya jag mai.n kahi kaun rahe hai.n||
तैं दिन च्यारि बिराम लियौ Sundardas ke Savaiyya
तैं दिन च्यारि बिराम लियौ सठ तेरे कहैं कछु ह्वै गइ तेरी।
जैसैं हि बाप ददा गये छाडि तैसैहिं तूं तजिहै पल फेरी॥
मारि है काल चपेटि अचानक होइ घरीक मैं राख की ढेरी।
सुंदर लै न चलै कछु संग सु भूलि कहै नर मेरिहि मेरी॥
tai.n din chyaari biraam liyau saTh tere kahai.n kachhu hvai ga.i terii।
jaisai.n hi baap dada gaye chhaaDi taisaihi.n tuu.n tajihai pal pherii||
maari hai kaal chapeTi achaanak ho.i ghariik mai.n raakh kii Dherii।
su.ndar lai n chalai kachhu sa.ng su bhuuli kahai nar merihi merii||
tai.n din chyaari biraam liyau saTh tere kahai.n kachhu hvai ga.i terii।
jaisai.n hi baap dada gaye chhaaDi taisaihi.n tuu.n tajihai pal pherii||
maari hai kaal chapeTi achaanak ho.i ghariik mai.n raakh kii Dherii।
su.ndar lai n chalai kachhu sa.ng su bhuuli kahai nar merihi merii||
जौ खपरा कर लै घर डोलत Sundardas ke Savaiyya
जौ खपरा कर लै घर डोलत मांगत भीखहि तौ नहिं लाजै।
जौ सुख सेज पटंबर अंबर लावत चंदन तौ अति राजै॥
जौ कोउ आउ कहै मुख तें कछु जानत ताहि बयारिहि बाजै।
सुंदर संसय दूरि भयौ सब जो कछु साधु करै सोइ छाजै॥
jau khapra kar lai ghar Dolat maa.ngat bhiikhahi tau nahi.n laajai।
jau sukh sej paTa.mbar a.mbar laavat cha.ndan tau ati raajai||
jau ko.u aa.u kahai mukh te.n kachhu jaanat taahi bayaarihi baajai।
su.ndar sa.nsay duuri bhayau sab jo kachhu saadhu karai so.i chhaajai||
jau khapra kar lai ghar Dolat maa.ngat bhiikhahi tau nahi.n laajai।
jau sukh sej paTa.mbar a.mbar laavat cha.ndan tau ati raajai||
jau ko.u aa.u kahai mukh te.n kachhu jaanat taahi bayaarihi baajai।
su.ndar sa.nsay duuri bhayau sab jo kachhu saadhu karai so.i chhaajai||
तात मिलै पुनि मात मिलै Sundardas ke Savaiyya
तात मिलै पुनि मात मिलै सुत भ्रात मिलै युवती सुखदाई।
राज मिलै गज बाज मिलै सब साज मिलै मन बंछित पाई॥
लोक मिलै सुरलोक मिलै बिधि लोक मिलै बइकुंठहुं जाई।
सुंदर और मिलै सब ही सुख दुल्लभ संत समागम भाई॥
taat milai puni maat milai sut bhraat milai yuvtii sukhdaa.ii।
raaj milai gaj baaj milai sab saaj milai man ba.nchhit paa.ii||
lok milai surlok milai bidhi lok milai ba.iku.nThhu.n jaa.ii।
su.ndar aur milai sab hii sukh dullabh sa.nt samaagam bhaa.ii||
taat milai puni maat milai sut bhraat milai yuvtii sukhdaa.ii।
raaj milai gaj baaj milai sab saaj milai man ba.nchhit paa.ii||
lok milai surlok milai bidhi lok milai ba.iku.nThhu.n jaa.ii।
su.ndar aur milai sab hii sukh dullabh sa.nt samaagam bhaa.ii||
पेट तें बाहिर होतहि बालक Sundardas ke Savaiyya
पेट तें बाहिर होतहि बालक आइकैं मात पयोधर पीनौं।
मोह बढ्यौ दिन ही दिन और तरुन्न भयौ त्रिय के रस भीनौं॥
पुत्र पउत्र बंध्यौ परवार सु ऐसि हि भांति गये पन तीनौं।
सुंदर राम कौ नाम बिसारिसु आपुहि आपु कौ बंधन कीनौं॥
peT te.n baahir hotahi baalak aa.ikai.n maat payodhar piinau.n।
moh baDhyau din hii din aur tarunn bhayau triy ke ras bhiinau.n||
putr pa.utr ba.ndhyau parvaar su aisi hi bhaa.nti gaye pan tiinau.n।
su.ndar raam kau naam bisaarisu aapuhi aapu kau ba.ndhan kiinau.n||
peT te.n baahir hotahi baalak aa.ikai.n maat payodhar piinau.n।
moh baDhyau din hii din aur tarunn bhayau triy ke ras bhiinau.n||
putr pa.utr ba.ndhyau parvaar su aisi hi bhaa.nti gaye pan tiinau.n।
su.ndar raam kau naam bisaarisu aapuhi aapu kau ba.ndhan kiinau.n||
मात पिता सुत भाई बंध्यौ Sundardas ke Savaiyya
मात पिता सुत भाई बंध्यौ जुवती के कहैं कहा कान करै है।
चोरी करै बटमारी करे किरषी बनजी करि पेट भरै है॥
शीत सहै सिर घांम सहै कहि सुंदर सो रन मांहिं मरै है।
बांधि रह्यौ ममता सबसौं नर ताहि ते बांध्यौइ बांध्यौ फिरै है॥
maat pita sut bhaa.ii ba.ndhyau juvtii ke kahai.n kaha kaan karai hai।
chorii karai baTmaarii kare kirsha.ii banjii kari peT bharai hai||
shiit sahai sir ghaa.nm sahai kahi su.ndar so ran maa.nhi.n marai hai।
baa.ndhi rahyau mamta sabsau.n nar taahi te baa.ndhyau.i baa.ndhyau phirai hai||
maat pita sut bhaa.ii ba.ndhyau juvtii ke kahai.n kaha kaan karai hai।
chorii karai baTmaarii kare kirsha.ii banjii kari peT bharai hai||
shiit sahai sir ghaa.nm sahai kahi su.ndar so ran maa.nhi.n marai hai।
baa.ndhi rahyau mamta sabsau.n nar taahi te baa.ndhyau.i baa.ndhyau phirai hai||
आसन मारि सँवारि जटा Sundardas ke Savaiyya
आसन मारि सँवारि जटा नख उज्जल अङ्ग बिभूति चढाई।
या हम कौं कछु देइ दया करि घेरि रहै बहु लोग लुगाई॥
कोउक उत्तम भोजन ल्यावत कोउक ल्यावत पान मिठाई।
सुंदर लै करि जात भयौ सब मूरख लोगनि या सिधि पाई॥
aasan maari sa.nvaari jaTa nakh ujjal ang bibhuuti chaDhaa.ii।
ya ham kau.n kachhu de.i daya kari gheri rahai bahu log lugaa.ii||
ko.uk uttam bhojan lyaavat ko.uk lyaavat paan miThaa.ii।
su.ndar lai kari jaat bhayau sab muurakh logani ya sidhi paa.ii||
aasan maari sa.nvaari jaTa nakh ujjal ang bibhuuti chaDhaa.ii।
ya ham kau.n kachhu de.i daya kari gheri rahai bahu log lugaa.ii||
ko.uk uttam bhojan lyaavat ko.uk lyaavat paan miThaa.ii।
su.ndar lai kari jaat bhayau sab muurakh logani ya sidhi paa.ii||
कोउक निंदत कोउक बंदत Sundardas ke Savaiyya
कोउक निंदत कोउक बंदत कोउक आइकै दैत है भक्षन।
कोउक आइ लगावत चंदन कोउक डारत धूरि ततक्षन॥
कोउ कहै यह मूरख दीसत कोउ कहै यह आहि विचक्षन।
सुंदर काहु सौं राग न द्वेष सु ये सब जानहुं साधु के लक्षन॥
ko.uk ni.ndat ko.uk ba.ndat ko.uk aa.ikai dait hai bhakshan।
ko.uk aa.i lagaavat cha.ndan ko.uk Daarat dhuuri tatakshana||
ko.u kahai yah muurakh diisat ko.u kahai yah aahi vichakshan।
su.ndar kaahu sau.n raag n dvesh su ye sab jaanahu.n saadhu ke lakshana||
ko.uk ni.ndat ko.uk ba.ndat ko.uk aa.ikai dait hai bhakshan।
ko.uk aa.i lagaavat cha.ndan ko.uk Daarat dhuuri tatakshana||
ko.u kahai yah muurakh diisat ko.u kahai yah aahi vichakshan।
su.ndar kaahu sau.n raag n dvesh su ye sab jaanahu.n saadhu ke lakshana||
ऊरध पाइ अधौमुख ह्वै करि Sundardas ke Savaiyya
ऊरध पाइ अधौमुख ह्वै करि घूंटत धूंमहि देह झुलावै।
मेघहु शीतहु घाम सहै सिर तीनहु काल महा दुख पावै॥
हाथ कछू न परै कबहूं कन मूरख कूकस कूटि उड़ावै।
सुंदर बंछि बिखै सुख कौं घर बूड़त है अरु झांझण गावै॥
uuradh paa.i adhaumukh hvai kari ghuu.nTat dhuu.nmhi deh jhulaavai।
meghahu shiitahu ghaam sahai sir tiinahu kaal maha dukh paavai||
haath kachhuu n parai kabhuu.n kan muurakh kuukas kuuTi uड़.aavai।
su.ndar ba.nchhi bikhai sukh kau.n ghar buuड़t hai aru jhaa.njh.n gaavai||
uuradh paa.i adhaumukh hvai kari ghuu.nTat dhuu.nmhi deh jhulaavai।
meghahu shiitahu ghaam sahai sir tiinahu kaal maha dukh paavai||
haath kachhuu n parai kabhuu.n kan muurakh kuukas kuuTi uड़.aavai।
su.ndar ba.nchhi bikhai sukh kau.n ghar buuड़t hai aru jhaa.njh.n gaavai||
भौजल मैं बहि जात हुते जिनि Sundardas ke Savaiyya
भौजल मैं बहि जात हुते जिनि काढि लिये अपने करि आदू।
और संदेह मिटाइ दियौ सब कानिन टेरि सुनाइ कै नादू॥
पूरण ब्रह्म प्रकाश कियौ पुनि छूटि गयौ यह बाद बिबादू।
ऐसी कृपा जू करी हम ऊपर सुंदर कै उर है गुरु दादू॥
bhaujal mai.n bahi jaat hute jini kaaDhi liye apne kari aaduu।
aur sa.ndeh miTaa.i diyau sab kaanin Teri sunaa.i kai naaduu||
puura.n brahm prakaash kiyau puni chhuuTi gayau yah baad bibaaduu।
aisii kripa juu karii ham uupar su.ndar kai ur hai guru daaduu||
bhaujal mai.n bahi jaat hute jini kaaDhi liye apne kari aaduu।
aur sa.ndeh miTaa.i diyau sab kaanin Teri sunaa.i kai naaduu||
puura.n brahm prakaash kiyau puni chhuuTi gayau yah baad bibaaduu।
aisii kripa juu karii ham uupar su.ndar kai ur hai guru daaduu||
सुंदरदास परिचय Sundardas Parichay
(चैत्र शुक्ल ९, सं. १६५३ वि. - कार्तिक शुक्ल ८, सं. १७४६ वि.) भक्तिकाल में ज्ञानाश्रयी शाखा के प्रमुख कवि थे। वे निर्गुण भक्त कवियों में सबसे अधिक शास्त्र निष्णात और सुशिक्षित संत कवि थे। सास्त्रज्ञानसंपन्न और काव्य कला निपुण कवि के रूप में सुंदरदास का हिंदी संत-काव्य-धारा के कवियों में विशिष्ट स्थान है।
सुन्दरदास का जन्म जयपुर राज्य की प्राचीन राजधानी दौसा में रहने वाले खंडेलवाल वैश्य परिवार में चैत्र शुक्ल ९, सं. १६५३ वि. को हुआ था। माता का नाम सती और पिता का नाम परमानंद था। ६ वर्ष की अवस्था में ये प्रसिद्ध संत दादू के शिष्य बने और उन्हीं के साथ रहने भी लगे। दादू इनके अद्भुत रूप को देखकर इन्हें 'सुंदर' कहने लगे थे। चूँकि सुंदर नाम के इनके एक और गुरुभाई थे इसलिए ये 'छोटे सुंदर' नाम से प्रख्यात थे। जब सं. १६६० में दादू की मृत्यु हो गई तब ये नराना से जगजीवन के साथ अपने जन्म स्थान दौसा चले आए। फिर सं. १६६३ वि. में रज्जब और जगजीवन के साथ काशी गए जहाँ वेदांत, साहित्य और व्याकरण आदि विषयों का १८ वर्षों तक गंभीर अनुशीलन परिशीलन करते रहे। तदनंतर इन्होंने फतेहपुर (शेखावटी) में १२ वर्ष योगाभ्यास में बिताया। इसी बीच यहाँ के स्थानीय नवाब अलिफ खाँ से, जो सुकवि भी थे, इनका मैत्रीभाव स्थापित हुआ। ये पर्यटनशील भी खूब थे। राजस्थान, पंजाब, बिहार, बंगाल, उड़ीसा, गुजरात, मालवा और बदरीनाथ आदि नाना स्थानों का भ्रमण करते रहे। हिंदी के अतिरिक्त इन्हें संस्कृत, पंजाबी, गुजराती, मारवाड़ी और फारसी आदि भाषाओं की भी अच्छी जानकारी थी। सर्वदा स्त्री चर्चा से दूर रहकर ये आजीवन बालब्रह्मचारी रहे। इनका स्वर्गवास कार्तिक शुक्ल ८, सं. १७४६ वि. को साँगानेर नामक स्थान में हुआ।
| sundardas kavi ritikaal |
No comments:
Post a Comment